Tworzywa to materiał bardzo popularny, ale również posiadający złą sławę, ponieważ najczęściej pokazywany jest jako niekoniecznie przyjemny element krajobrazu naszych rzek, miast, plaży czy oceanów. Dzieje się tak dlatego, że nie umiemy z nim do końca w sposób prawidłowy postępować, ale również dzięki jego kilku ważnym właściwościom odróżniającym je od innych materiałów. Należą do nich mała gęstość (dla tych najbardziej popularnych mniejsza od 1 g/cm3) co powoduje, że wyroby z nich wytworzone nie toną, dobra odporność na warunki środowiskowe co powoduje, że nie korodują tak szybko jak stal. Ale dlaczego tak bardzo przeszkadza nam butelka z tworzywa porzucona gdzieś w lesie a znacznie mniej butelka szklana. Długo zadawałem sobie to pytanie. Przecież jednak i druga jest prawie wieczna (znaczy będzie trwała kilkaset lat), jedną i drugą da się ponownie przetworzyć. Różnica jest taka, że litrowa butelka szklana waży około 400-450 gram a ta z tworzywa niecałe 20 gram. Chyba przekonuje mnie to że po wyrzuceniu przez pseudoturystę butelki szklanej do jeziora, rzeki po prostu zatonie a ta z tworzywa będzie pływała w zaroślach.

To tak tytułem wstępu. Wszystkie tworzywa należące do grupy tworzyw termoplastycznych mogą być ponownie przetworzone. Ich główną cechą, która wynika również z ich nazwy jest fakt, że stają się plastyczne w podwyższonej temperaturze i jest to proces odwracalny w odróżnieniu od tworzyw termoutwardzalnych. Jednym wystarczy już kilkadziesiąt stopni a drugim nawet powyżej 350, ale wszystkie można w mniej lub bardziej ograniczonym zakresie wielokrotnie przetwarzać.

Recykling nie taki prosty

Skoro każde tworzywo termoplastyczne da się stopić (uplastycznić) i ponownie przetworzyć to dlaczego tego nie robimy, dlaczego zasypują nas odpady a jednocześnie rocznie przetwarzamy ponad 350 mln ton tworzyw sztucznych. Wszystkiemu winna jest różnorodność asortymentu i mnogość odmian tworzyw, a najważniejszym wyzwaniem dla recyklingu nie jest samo wyprodukowanie recyklatu (tworzywa poddanego ponownemu przetwórstwu w celu osiągnięcia regranulatów) ale uzyskanie takich właściwości i czystości wyprodukowanego granulatu, który będzie mógł posłużyć do wytwarzania w powtarzalnym procesie.

Stosunkowo łatwą sprawą jest przetwórstwo politereftalanu etylenu PET, który w grupie opakowań na napoje zyskał ogromną popularność i występuje głównie w tej aplikacji. Ogromna produkcja i konsumpcja tego tworzywa wymusiła powstanie produktów, które powstają z przetworzenia opakowań w procesach recyklingu.

Dla przykładu z butelek PET mogą powstać bluzy polar.  Oczywiście nie każda bluza powstaje z odpadów, ale coraz więcej polarów, szczególnie tych niedrogich, tworzona jest właśnie z recyclingu butelek PET. Szacuje się, że 35 odzyskanych butelek wystarczy, by wyprodukować jedną bluzę. Opracowana w latach 70. w Stanach Zjednoczonych technologia pozwala otrzymywać z użytych i rozdrobnionych do postaci płatków butelek włókno poliestrowe wysokiej jakości. Takie włókno z odzysku to znakomity surowiec na ubrania narciarskie, turystyczne, treningowe, a także na ekwipunek typu plecaki, namioty, buty. Kolejnym przykładem takiego wykorzystywania tworzyw są tacki do transportu i ekspozycji, umożliwiające higieniczny, efektywny i ekonomiczny transport świeżej żywności z magazynów do sklepów czy taśmy do bindowania w czasie transportu przewożonych wyrobów.

Identyfikacja – czyli wiem co wyrzucam

Aby odpady, które wytwarzamy w procesach produkcyjnych oraz gospodarstwach domowych stał się na nowo wartościowym surowcem a nie paliwem, konieczne jest jasny i przejrzysty system identyfikacji, który pozwoli jak najwcześniej rozsortować odpady. Również w firmach produkcyjnych jest to ważne, aby odpady były sortowane na kategorie tworzyw oraz na te które mogą zostać poddane recyklingowi i te, które już nie będą się nadawały (np. zdegradowane tworzywa podczas prób lub zmian surowca itp.). Wymaga to rzetelności i uczciwości w biznesie i życiu codziennym.

Często opakowania i materiały zabezpieczające podczas transportu są wykonane z bardzo różnych rodzajów tworzyw sztucznych. Przy dobrej analizie kluczowych miejsc powstawania odpadów, możliwe jest przechwycenie tych materiałów u źródła. Ważne jest jednak zintegrowanie procedur i sprzętu do gospodarowania odpadami bezpośrednio z linią produkcyjną, aby wykorzystać wszystkie zasoby w sposób właściwy. 

Co utrudnia recykling

Skupmy się tylko na odpadach komunalnych. Jak podaje GUS w roku 2020 Polacy oddali 13,1 mln ton odpadów komunalnych. Statystyczny obywatel produkuje około 350 kg odpadów rocznie. Średnia unijna to 500 kg/rok na mieszkańca jest znacznie wyższa od Polski jednak ta i tak z roku na rok rośnie.

W odpadach komunalnych tworzywa sztuczne zajmują dużą część, jeśli nie masową to objętościową. Opakowania na napoje, tetrapack, pojemniki na środki czystości, folie, opakowania miękkie, opakowania o wysokim stopniu zadrukowania, elementy styropianowe. Różnorodność tworzyw wykorzystywanych w różnych branżach to właśnie jeden z elementów utrudniających recykling odpadów komunalnych.

Kolejny to konieczność mycia tej grupy odpadów co generuje koszty stosowania detergentów, znacznych ilości wody i jej filtracji. Dużym problemem jest również znaczące zróżnicowanie koncentracji ludności co utrudnia zorganizowanie efektywnej zbiórki odpadów i przekazywanie ich do wyspecjalizowanych firm recyklingowych. W dużych aglomeracjach, gdzie strumień odpadów jest duża opłacalność przetwarzania odpadów jest większa, bo zapewnia stały strumień i niskie koszty transportu.

Ważne jest również przekonanie i świadomość społeczeństwa o potrzebie segregacji, jako pierwszego etapu zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych i ich recyklingu. Aby to osiągnąć potrzebna jest edukacja oraz systemowe podejście do przetwarzania odpadów połączone ze wsparciem tych firm, które podejmują się przetwarzania odpadów trudnych (kłopotliwych) np. wielomateriałowych, które wymagają dużych inwestycji w technologie przetwarzania.

Dzięki tworzywom sztucznym zmniejsza się też ilość odpadów. W porównaniu z innymi materiałami tworzywa sztuczne w ciągu całego swojego cyklu życia zużywają i wymagają mniej surowców naturalnych. Produkty w opakowaniach z tworzyw sztucznych – od żywności i napojów, po komputery i telewizory – są trwalsze i mniej podatne na uszkodzenia.