Zasada 4R

Pochodząca od pierwszych liter z języka angielskiego (Refuse, Reduce, Reuse, Recycle) oznacza: Odrzuć, Ogranicz użycie, Użyj ponownie, Odzyskaj. 4R to zbiór zasad minimalizacji zużycia i rozsądnego zarządzania przez nas odpadami. Zasada ta powinna powszechnie obowiązywać w każdym sektorze, a w szczególności tworzyw sztucznych, co zagwarantuje wszechstronny wpływ tworzyw sztucznych na racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych.

Według pierwszej zasady należy Odrzucić (Refuse) czyli unikać wykorzystywania wszystkich jednorazowych produktów (sztućce, mieszadełka, patyczki itp.). Jest to kwestia wypracowania nowych nawyków, standardów obsługi w barach czy restauracjach. Należy oczywiście być ostrożnym w tych działaniach i zmianach legislacyjnych, ponieważ w niektórych obszarach używanie jednorazowych produktów jest gwarantem bezpieczeństwa zdrowia i życia np. wyroby medyczne. Raczej nie wrócimy do czasów igieł i strzykawek wielorazowego użytku.  

Kolejna zasada mówi o ograniczeniu (Reduce) poprzez zmianę swoich nawyków konsumenckich w celu zmniejszenia stosowania pewnych, zbędnych produktów (jednorazowe torby) lub wybór droższych, ale bardziej przyjaznych rozwiązań, a wszystko w celu ograniczenia użytkowania produktów o krótkim czasie życia. Ta zasada dotyczy również producentów, którzy powinni dążyć do redukcji masy opakowań oraz optymalizacji kształtu produktów w celu mniejszego wykorzystania zasobów.

Zasada (Reuse) mówi o ponownym wykorzystywaniu, co w świecie nastawionym na konsumpcję i nowości nie należy do łatwych wyzwań. Jednak rynek wtórnego wykorzystywania bardzo dobrze się rozwija w biedniejszych krajach lub w branżach, gdzie nowe produkty są drogie a z drugiej strony pożądane przez nabywców. Ważnym czynnikiem jest również takie projektowanie sprzętów RTV, AGD i elektroniki w taki sposób, aby możliwa była ich naprawa. W tym obszarze obserwujemy powolne zmiany legislacyjne w unii europejskiej wymuszające na producentach dostępność części zamiennych oraz wdrażanie rozwiązań gwarantujących możliwość naprawy.

Ostatnia zasada (Recycle) jest ściśle związana z gospodarką obiegu zamkniętego, która wskazuje konieczność ponownego włączania w obieg surowców, kutych recykling jest możliwy. Recykling i ponowne wykorzystanie mogłyby zaspokoić 60% zapotrzebowania UE na tworzywa sztuczne. Analiza procesu produkcyjnego pozwala na identyfikację możliwych rozwiązań zagospodarowania tworzyw sztucznych, oszczędność czasu i pieniędzy. Innymi słowy, tworzywo sztuczne jest cennym materiałem, który traci większość swojej wartości na różnych etapach zagospodarowania po zakończeniu cyklu życia. Bardzo często niestety jest to spowodowane przez nas – użytkowników. To pokazuje, że istnieje ogromny potencjał w ponownej ocenie tworzywa sztucznego jako zasobu. Z perspektywy ochrony środowiska, zwrotny materiał opakowaniowy nawet po przetransportowaniu go do miejsca przetwórstwa nawet 1000 kilometrów, posiada nadal niższy współczynnik emisji CO2 niż gdyby był wykorzystany tylko raz.

Ekoprojektowanie – moda czy konieczność

Każdy nowy produkt, opakowanie powstaje wiele miesięcy a czasem lat jak ma to miejsce w przypadku nowych modeli samochodów. Bardzo często producenci widzą tylko to co dotyczy ich ostatecznych produktów w obszarze sukcesu komercyjnego, sprzedaży, marketingu. Zachęcani coraz to bardziej zaawansowanymi technologiami wytwarzania oraz innowacyjnymi rozwiązaniami maszyn przetwórczych, chcę być lepsi, inni od konkurencji, zaskakując swoich klientów niespotykanymi dotąd kształtami czy materiałami lub ich kompilacją. Bardzo często w tej gonitwie za wyróżnieniem się czymkolwiek zapominamy o tym co z naszymi produktami będzie się działo, gdy staną się odpadem, kto i jaką metodą podda go recyklingowi. Niestety najczęściej dwa światy produkcji i recyklingu spotykają się bardzo rzadko.

Światełkiem w tunelu są nowe regulacje unijne oraz system ROP (Rozszerzonej odpowiedzialności producenta), który to ma wymusić „dalekowzroczność” pośród producentów i skupić ich uwagę również na procesach recyklingu ich produktów.

Ważnym elementem w dążeniu do projektowania przyjaznych środowisku produktów jest i będzie EKOPROJEKTOWANIE nowych produktów, opakowań. Jest to takie projektowanie, które uwzględnia z kształcie, doborze materiału, opakowaniu, dystrybucji, użytkowaniu oraz finalnie recyklingu wpływ na środowisko naturalne i dążenie do tego, żeby ten wpływ był jak najmniejszy. Dzięki odpowiedniemu planowaniu już na wczesnych etapach procesu produkcyjnego można zminimalizować ilość odpadów wytwarzanych w przedsiębiorstwie oraz podczas recyklingu po zakończeniu cyklu życia produktu. Dbałość o podstawowe zasady ekoprojektowania, takie jak chociażby wykorzystywanie w produktach jak najmniejszej różnorodności tworzyw przyczyni się do łatwiejszego recyklingu.  

Przykładem eko-projektowania może być na przykład zastąpienie koperty bąbelkowej i wykorzystanie do zabezpieczenia korespondencji wypełnieniem przestrzennym również wykonanym z papieru. Jeden materiał to łatwiejszy recykling. 

Podsumowanie

Podsumowując, aby racjonalnie korzystać z zasobów – w szczególności tych nieodnawialnych konieczna jest znajomość tych zasobów pod względem możliwości ich ponownego wykorzystania, ale i zagrożeń jakie niesie niewłaściwe obchodzenie się z odpadami. Ważną rolę pełni tu edukacja i rzetelna informacja oparta faktach a nie na medialnych przekazach negujących tworzywa sztuczne jako materiał, który jest dla człowieka tylko zagrożeniem.

Łatwo zbudować niepokój i strach wokół użytkowania tworzyw wśród społeczeństwa, które ni ma wiedzy na temat tych materiałów - natomiast trudniej opracować i wdrożyć program informowania społeczeństwa o tym jak z tymi materiałami żyć. A przecież sięgamy po tworzywa po to by chronić nasze zdrowie, życie, wydłużać trwałość produktów żywnościowych, zabezpieczać produkty w transporcie, budować bardziej energooszczędne budynki. Pokazywanie dobrych praktyk dotyczących wykorzystania odpadów z tworzyw jest niepopularne lepiej i łatwiej pokazywać je w negatywnym świetle. Nie można walczyć z tworzywami jednocześnie znajdować dla nich coraz to nowsze zastosowania.